اسلام و زندگی(قسمت دوم)
اسلام و تعلیم و تربیه:
دکتور محمد یاسر
به آسانی می توان ثابت ساخت که اسلام یگانه دینی است که بر تعلیم، تربیه و اخلاق انسانی در مجال های مختلف زندگی ترکیز نموده و آنرا از اساسیات دین می داند. چنانچه گذشت هدف از زندگی مسلمان چنانچه در قرآن کریم ذکر گردیده است همانا عبادت پروردگار عالمیان می باشد نه عبث و به هدر دادن زندگی، الله تعالی می فرماید: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الجِنَّ وَالإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾. نصوص صریح، واضح و بیشماری در کتاب خداوند متعال و سنت نبی کریم صلی الله علیه وسلم به نظر می رسد که بر این امر اذعان می نماید. اولین آیه یی که بر رسول الله صلی الله علیه وسلم نیز نازل شد از تعلیم و تربیه سخن میگوید و از اسباب آن یاددهانی می کند چنانچه می فرماید: ﴿اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ ….﴾ سپس ادوات آنرا ذکر کرده می فرماید: ﴿ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ﴾ پس این امر نشاندهنده این حقیقت است که تعلیم و تربیه از اهداف والای دین مبین اسلام است.
نه تنها اينكه بلكه دين اسلام معتقد بر فضيلت و برتری علم و تعلیم بوده است، چنانچه در حدیث صحیح می آید که “من سلك طريقًا يطلبُ فيه علمًا، سلك اللهُ به طريقًا من طرُقِ الجنَّةِ. وإنَّ الملائكةَ لَتضعُ أجنحتَها لطالبِ العلمِ رضًا بما يصنع، وإنَّ العالمَ لَيستغفرُ له مَن في السمواتِ ومن في الأرضِ، والحيتانُ في جوفِ الماء ، وإنّ فضلَ العالمِ على العابدِ كفضلِ القمرِ ليلةَ البدرِ على سائرِ الكواكبِ…”، «آنکه در راهی رود که در آن طلب علم کند، الله تعالی برايش راهی را بسوی بهشت آسان می کند. و همانا فرشتگان بواسطهء رضايتی که از کارش دارند، بالهای خود را برای طالب علم می گسترانند و همه کسانی که در زمين و آسمان اند، حتی ماهی ها در آب برای عالم آمرزش می طلبند و فضيلت عالم بر عابد مانند فضيلت ماه شب چهارده بر ديگر ستاره هاست».
علاوه بر این اسلام در تشویق و ترغیب تعلیم و تربیت و نقش معلم و مربی ترکیز خاصی نموده و مقام والایی را برای معلم نیک قایل است، چنانچه رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: “إنَّ اللهَ و ملائكتَه، حتى النملةَ في جُحْرِها و حتى الحوتَ في البحرِ، لَيُصلُّون على مُعَلِّمِ الناسِ الخيرَ” «الله تعالی و فرشتگانش و اهل آسمانها و زمين حتی مور در لانه اش و ماهی در بحر بر آنکه بمردم درس خير می دهد، درود می فرستند».
اسلام تعلیم و تربیه را منحصر به آموزش دینی، خواندن و نوشتن، انکشاف و تمدن نمیداند بلکه آن را شامل حال همه ابعاد زندگی می نماید. مثلا در اسلام ما تربیهء ایمانی و یا عقیدوی داریم که سخن از ترسیخ ارکان دین در اذهان طفل مسلمان می زند. چنانچه این دین جانب تربیهء اخلاقی را نیز مهم شمرده و آنرا جزء مهم زندگی انسانی می پندارد، وهمان است که خداوند متعال در توصیف رسول خود صلی الله علیه وسلم می فرماید ﴿وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ «وتو بر خلق نیکو هستی»، و در حدیث متفق علیه میاید که رسول الله صلی الله علیه وسلم در تشویق و ترغیب به اخلاق نیکو فرمودند: “إِنَّ مِن خِيارِكُم أَحْسَنَكُم أَخْلاقاً”، «از جملهء بهترين شما کسانی اند که اخلاق شان نيکوتر است» و همچنان فرمودند: “ما من شَيءٍ أَثْقَلُ في ميزَانِ المُؤمِنِ يَومَ القِيامة من حُسْنِ الخُلُق. وإِنَّ اللَّه يُبغِضُ الفَاحِشَ البَذِيِّ”، «هيچ چيزی در روز قيامت در ترازوی بندهء مؤمن سنگين تر از اخلاق نيکو نيست، و خداوند زشت می دارد بدکردار بدگفتار را».
تربیت اجتماعی نیز جایگاه خاص خودرا در مجتمع اسلامی دارد، یک مسلمان تا آنگاه نمیتواند مسلمان و یا مومن کامل باشد تا آنکه تربیهء اجتماعی نداشته باشد. بعد از این انواع مهم تربیهء این دین از تربیهء عقلی و یا فکری، تربیهء نفسی، تربیهء جنسی و تربیهء فقهی نیز صحبت می کند.
تحت این انواع تربیت فرد مسلمان مکلف به فراگیری مسائل تربیوی متعلق به فکر و عقل، نفس و جنس و دانایی علمی و فقهی می باشد. تربیت ادبی به معنای ادب با پروردگار عالمیان، با رسول الله صلی الله علیه وسلم، ادب با بزرگان، با کوچکان با افراد مختلف مجتمع از نمایان ترین و شاخص ترین ویژگی های این دین می باشد.
در باب تربیه علمی نیز اسلام آموزش را چنانچه گذشت در سرفهرست امور خود قرار می دهد و رسول الله صلی الله علیه وسلم در تشویق آموختن علم می فرماید: “فضْلُ الْعالِم على الْعابِدِ كَفَضْلي على أَدْنَاكُمْ”، «فضيلت و برتری عالم بر عابد مانند فضيلت من بر پائين ترين شما است»، چنانچه علم خالی از ادب را مانند حمل و یا باربری کتب می داند و به علمی که عاری از عمل و تربیهء باشد اهمیتی قایل نیست. اسلام علم و عالم را چنین فضیلت می دهد مگر در عین حال از طلب علم دینی و استخدام آن برای بدست آوردن جاه و جایگاه دنیوی منع می کند و رسول الله صلی الله علیه وسلم از وعید و عذاب سختی برای آنانیکه علم دین را بخاطر جاه و جلال و دنیا می آموزند خبر می دهد و می فرماید: “منْ تَعلَّمَ عِلماً مِما يُبتَغَى بِهِ وَجْهُ اللَّهِ عز وَجَلَّ لا يَتَعلَّمُهُ إلا ليصِيبَ بِهِ عرضاً مِنَ الدُّنْيا لَمْ يجِدْ عَرْفَ الجنَّةِ يوْم القِيامةِ”، «آنکه علمی بياموزد از آنچه بدان رضای خداوند طلب کرده می شود، وآن را برای رسيدن به چيزی از دنيا بیاموزد، بوی بهشت را در روز قيامت نمی یابد».
به همین منوال مسلمان باید برای دفاع از دین و نوامیس خود جهاد کند و این جهاد از عالیترین مقام در دین برخوردار است اما جهاد بدون در نظرداشت تربیهء اسلامی متعلق به آن نه تنها اهمیتی ندارد بلکه مسلمان را بجای آنکه مقام عالی را نصیب گرداند زبون و خاکسار می گرداند.
تربیت جنسی مسلمان نیز شامل حفظ عفت و ناموس خود و جامعه، احتراز از وقوع در بد اخلاقی های جنسی و اعمال قبیح، اجتناب از امور فاحشه و ارتکاب معاصی و گناه ها و امراض دیگر باطنی می باشد. وبالاخره این دین به تربیهء صحی انسان نیز ارج می گذارد و بر محفاظت بر صحت از نگاه غذای پاک و حلال، بدن قوی و دور از امراض و آفات ترکیز می کند. (ادامه دارد…)