نهال‌شانی و باغ‌داری در پرتو قرآن و ساینس / بخش دوم
ابوالیاس جهادوال
ارزش محیط زيستی:
از اینکه بشر در دامن طبیعت رشد می‌کند و به طور کامل به آن وابسته و نیازمند می‌باشد، طبیعت نیز طوری آفریده شده است که در خدمت انسان قرار گیرد. جنگل‌ها و درختان مهم‌ترین اصل طبیعت بوده که بدون آن طبيعت ناموزون و زشت می‌گردد. بناءً در این بخش ارزش‌های محيط زيستی درختان و جنګلات مورد توجه قرار می‌ګیرد:
۱- تصفیه هوا و کنترول اقلیم:
وجود جنگل و درخت‌ها در صحنه طبیعت و زنده‌گی انسان، باعث زیبایی، شادی، سرسبزی، آسایش، رفاه، صفا، پاکی و طراوت می‌شود. شاخ و برگ درختان گرد و غبار هوا را جذب و آلوده‌گی را کاهش می‌دهد.درختان با تعریق و تعرق خود نقش مهمی در کاهش حرارت مایکرکلیما و افزایش رطوبت نسبی هوا دارد. درجه حرارت هوا در مجاورت نهال‌ها به مراتب خنک‌تر از عرصه‌های بدون درخت می‌باشد و هر چه درخت بزرگ‌تر باشد این تفاوت بیشتر می‌شود. جذب تشعشعات آفتاب توسط نهال‌ها تفاوت درجه حرارت روز و شب را کاهش می‌دهد. درختان هم‌چنان در تغییر و تبدیل آب و هوا و اعتدال آن نقش به سزایی دارد. سایه و ریشه نهال‌ها در حفظ و رشد گیاهانی که نمی‌توانند ریشه‌ی خود را برای جذب آب به اعماق زمین بفرستند و یا طاقت تحمل تابش مستقیم نور آفتاب را به ویژه در فصل گرما و تابستان ندارند و یا نمی‌توانند در مقابل باد و باران‌های تند مقاومت نمایند، تأثیر به سزایی دارد.
علاوه بر این فضای سبز درختی با توجه به وسعت سطح برگی خود نسبت به سایر اشکال گیاهی می‌تواند از طریق تعرق سبب افزایش رطوبت نسبی، کاهش حرارت و تلطیف هوا گردد. زیرا درختان حرارت را کاهش داده، هوا را به حرکت و جریان وا می‌دارد، از خشکی هوا جلوگیری می‌کنند و باعث بهبود شرایط محیط زیست، کاهش آلوده‌گی هوا، تأثیر مثبت بر چرخه آب در محیط زیست و افزایش کیفیت آب‌های زیرزمینی می‌شود.
جنگلات و درختان حرارت فصلی و روزانه سطح زمین را متعادل می‌کند زیرا در تابستان قسمتی از انرژی حرارتی خورشید را جذب نموده و باعث تقلیل حرارت زمین می‌گردند و در زمستان مانع از دست دادن حرارت آن می‌گردند.
هم‌چنان سُرب معلّق در هوا حاصل از فعالیت واحدهای صنعتی و وسایل نقلیه یکی از مواد سمّی و خطرناک برای انسان است که از طریق تنفس جذب می‌شود و عوارض و پیامدهای ناگواری بر سلامت انسان دارد که جنگل‌ها مقدار زیادی از سُرب معلّق در هوا را جذب نموده نقش مؤثری در جذب سرب هوای آلوده شهرها دارند و می‌توانند مناطق مسکونی و کانون‌های تمرکز انسانی را در برابر آن حفظ کنند.
۲. حفظ و افزايش منابع آبی:
غرس نهال منابع آبی سطحی را حفظ، ذخایر منابع آبی را افزایش و فرسایش خاک را کاهش می‌دهد. نهال‌ها با جذب آب‌های برفی می‌توانند حرکت و جریان آب را در سطح غیرقابل نفوذ شهر کند کرده و راه افتادن آب در سطح شهر را به تأخیر بیندازند. سوزنی برگان تا ۴۰ درصد و پهن برگ‌ها تا ۲۰ درصد توانایی دارند که آب باران را گرفته و دوباره از طریق تبخیر به فضاء برگردانند.
جنگلات و درختان با افزایش رطوبت هوا و جذب باران، نفوذ آب در خاک و انجام نقش مادر برای چشمه ها و رودخانه ها و نیز استفاده نهال‌ها از آب‌های زیر زمینی، نقش مهمی در نظم‌دهی گردش آب در طبیعت بازی می‌کند.
۳- جلوگیری از رانش زمین، سيلاب‌ها و برف‌کوچ‌ها:
شاخ‌های درختان از سرعت باد می‌کاهد، با ریشه گیاهان، خاک را حفظ می‌کند و مانع ایجاد فرسایش می‌شود. به علت آرام بودن هوای داخل جنگل، تبخیر بسیار ناچیز بوده و خطر خشک شدن خاک که از شرایط مهم آغاز فرسایش است، از بین می‌رود.
رشد درختان سبب افزایش پایداری خاک می‌گردد، زیرا ریشه‌‌های آن با فرو رفتن درخاک‌های حساس به لغزش مانند ستون‌ها عمل کرده و با ایجاد شبکه متراکم ریشه‌ای از بهم پاشیدن قطعات لغزشی جلوگیری می‌کنند. نهال‌ها با جذب برف‌آب‌ها و هدایت آن به اندام‌های خود سبب کندی جریان‌های تند و سیلابی می‌شوند. هم‌چنان سطح اندام‌های نهال‌ها سرعت سیلاب‌ها را سه برابر کاهش داده و از هزینه‌های ساخت سیستم‌های هدایت جریان‌های سیلابی می‌کاهد.
درختان هم‌چنان با جذب، نگهداری و افزایش زمان ذوب برف‌ها بر روی شاخ و برگ خود، از تجمع آنها جلوگیری می کند و مانع از حرکت توده های عظیم برف به شکل برف‌کوچ می‌شود.
۴- تولید اکسیجن و فيتونسيد:
توازن اکسیجنی زمین که شرایط زیست را برای انسان مهیا می‌کند، از طریق تولید اکسیجن گیاهان و به ویژه نهال‌ها فراهم شده است. کاهش پوشش سبز زمین و جنگل‌ها نه تنها توازن اکسیجنی زمین را بر هم می‌زند بلکه موجب انباشته شدن کاربن‌دای‌اکساید شده و خطر تغییرات وسیع آب و هوایی را تشدید می‌کند. علاوه بر آن در مجموع حدود ۶۰ درصد از اکسیجن مصرفی به وسیله فضای سبز و درختان تأمین می‌شود؛ از این رو تلطیف هوا و تأمین اکسیجن مورد نیاز جانداران از فواید مهم جنگل و فضای سبز به شمار می‌رود.
هم‌چنان بررسی‌های دانشمندان علم محیط زیست نشان می‌دهد که نهال‌های مانند چهارمغز، کاج، بلوط، سروکوهی، اکالیپتوس، بید، افرا، زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده‌ای به نام فیتونسید در فضاء رها می‌سازند که برای بسیاری از باکتری‌ها و قارچ‌های تک سلولی و برخی از حشرات ریز اثر کشنده‌گی دارد. در عین حال تولید چنین موادی توسط نهال‌ها بر روی انسان اثر فرح بخشی دارد.
۵- کاهش آلوده‌گی صدا:
کیفیت کاهش صدا در نهال‌ها و درختان مختلف برحسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ، نوع و بلندی درخت تفاوت دارد. ارتعاش امواج صوتی به وسیله برگ‌ها و شاخه‌های نهال‌ها جذب می‌شود و حتی نهال‌ها در پخش و در هم شکستن صداها نیز مؤثر اند. گیاهان همچنین باعث انکسار و انحراف صدا می‌شود که این خاصیت به علت قابلیت انعطاف و نرمش و صاف بودن شاخ و برگ آنها می‌باشد. با کاشت کمربندهای سبز بین منابع صدا و مناطق مسکونی می‌توان از انتشار صداهای آلوده جلوگیری کرد.
ادامه دارد……